Eκθεση με περίπου 50 σχολικά εγχειρίδια από το 1860 έως το 1960 γραμμένα και εικονογραφημένα από 25 γνωστούς λογοτέχνες και εικαστικούς
Πόσοι έχουν φυλάξει τα αναγνωστικά τους από το Δημοτικό; Ισως ελάχιστοι. Γιατί τα σχολικά εγχειρίδια είναι εφήμερα. Καταστρέφονται με το τέλος της χρονιάς. Μια συνήθεια που δεν έχει χρόνο. Πάντως, οι περισσότεροι ενήλικοι νοσταλγούν να τα δουν ξανά. Μια τέτοια δυνατότητα προσφέρεται με μια έκθεση αναγνωστικών, στο Μέγαρο Εϋνάρδου (Αγίου Κωνσταντίνου 20), από το Μορφωτικό Ιδρυμα Εθνικής Τραπέζης κ αι την Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας της Σχολής Μωραΐτη, από 13 Ιανουαρίου έως 14 Μαρτίου.
«Δεν είναι μια έκθεση σχολικών βιβλίων» προειδοποιεί ο καθηγητής και ιστορικός της εκπαίδευσης Αλέξης Δημαράς, επιστημονικός υπεύθυνος της έκθεσης. Η έκθεση, εξηγεί, ξεκίνησε με τη σκέψη, «επειδή πάντα τα σχολικά βιβλία είχαν τα χάλια τους, μήπως, όταν μετέχουν στη δημιουργία τους αναγνωρισμένοι λογοτέχνες και καλλιτέχνες, είναι καλύτερα»...
Τι δείχνει όμως η έκθεση, με περίπου πενήντα αναγνωστικά, από το 1860 έως το 1960, γραμμένα και εικονογραφημένα από 25 γνωστούς λογοτέχνες και εικαστικούς, ανάμεσά τους οι Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Γεώργιος Δροσίνης και Στρατής Μυριβήλης, και οι Κωνσταντίνος Μαλέας, Γιάννης Κεφαλληνός, Τάσσος, Σπύρος Βασιλείου, Γεράσιμος Στέρης και Φώτης Κόντογλου;
Εάν οι συγγραφείς των αναγνωστικών είναι καταξιωμένοι λογοτέχνες, μήπως τα βιβλία είναι καλύτερα; Μάλλον όχι, απαντά η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Βενετία Αποστολίδου. Ενας καλός λογοτέχνης δεν σημαίνει πως ξέρει πώς να απευθυνθεί στα παιδιά. Η ιστορικός τέχνης Ειρήνη Οράτη εκτιμά πως όταν τα αναγνωστικά εικονογραφούνται από καλλιτέχνες είναι καλύτερα.
Ο Αλέξης Δημαράς μπαίνει στην καρδιά του προβλήματος το οποίο εντοπίζεται στις δεσμεύσεις που ορίζονται από το υπουργείο Παιδείας και τις αρμόδιες αρχές που δεν αφήνουν περιθώρια. Είναι και η γνωστή ασυνέπεια του κράτους. Ο Κεφαλληνός λ.χ. δημιούργησε στη δεκαετία του ‘30, με τα «Τα παιδάκια», ένα σημαντικό προηγούμενο που διεκόπη μέχρι τη δεκαετία του ‘50 οπότε έχουμε την εικονογράφηση των Βασιλείου και Γραμματόπουλου.
«Το κράτος δεν βάζει ψηλά τον πήχη». Αν πρέπει να βγει ένα συμπέρασμα από την έκθεση είναι, κατά τον Αλέξη Δημαρά, το εξής: «Οταν γίνονται δουλειές με γνώση, αγάπη και ποιότητα των δημιουργών και δεν ανακατεύεται πολύ το κράτος, τότε βγαίνουν αξιόλογα έργα».
Aπό τον Ιωάννη Πλατύ
Ο πρώτος γνωστός καλλιτέχνης που εικονογραφεί σχολικό εγχειρίδιο είναι ο Ιωάννης Πλατύς το 1860. Με αυτό ξεκινά η έκθεση, η οποία συγκεντρώνει ένα σημαντικό υλικό τεκμηρίωσης, χάρη στην έρευνα του Αλέξη Δημαρά και της ιστορικού Αλεξάνδρας Πατρικίου. Παρουσιάζονται επίσης το «Αλφαβητάριο με τον Ηλιο», το πρώτο στη δημοτική γλώσσα, σε εικονογράφηση Κ. Μαλέα, και τα περίφημα «Ψηλά βουνά» του Ζ. Παπαντωνίου. Αν και η έκθεση σταματά το 1960, μια προθήκη δείχνει το σημαντικό τρίτομο ανθολόγιο Δημοτικού (1974), το οποίο περιείχε, για πρώτη φορά σε σχολικό βιβλίο, ποίημα του Ρίτσου και επιμελήθηκε ο Εμμανουήλ Κάσδαγλης. Τη συντακτική επιτροπή αποτελούσαν οι Γ. Π. Σαββίδης, Σινόπουλος, Αλέξης Δημαράς και Καλλιόπη Μουστάκα, ενώ την ομάδα εικονογράφησης οι Γ. Βαρλάμος, Λ. Μοντεσάντου και Αγ. Αστεριάδης. Ενδιαφέρον έχει και η προθήκη με τα αναγνωστικά που τύπωσαν η Κυβέρνηση του Βουνού (το ένα γραμμένο από τη Ρόζα Ιμβριώτη) και οι πολιτικοί πρόσφυγες στη Ρωσία και αλλού (ο κατάλογός τους ξεπερνά τα 100 αναγνωστικά).
ethnos
